Αρχή της ψυχαναλυτικής θεωρίας είναι ότι το παιδικό παρελθόν διαμορφώνει την ενήλικη ζωή. Η ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη συντελείται στα πρώτα χρόνια της ζωής μέσω της αλληλεπίδρασης του βρέφους (κυρίως των ενορμήσεών του που αναζητούν την ικανοποίηση) και του γονεϊκού περιβάλλοντος. Αυτό γίνεται σε συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξης που το καθένα διαδέχεται και προϋποθέτει το άλλο, κατά τα οποία διαφορετικές ψυχικές συγκρούσεις και αμφιθυμικά συναισθήματα δημιουργούν ψυχικά συμπλέγματα και συγκρούσεις (που διευθετούνται από το Εγώ του ατόμου με ασυνείδητους αμυντικούς μηχανισμούς), η μη επίλυση των οποίων οδηγεί σε ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις στην ενήλικη ζωή.

​

Σκοπός της ψυχαναλυτικής θεραπείας είναι η κατανόηση και η επίλυση αυτών των συγκρούσεων μέσω της απόκτησης εναισθησίας ως προς τους ασυνείδητους αυτούς παράγοντες που καθοδηγούν τη συμπεριφορά του και ευθύνονται για τα προβλήματά του. Ο στόχος είναι η επίτευξη μιας ωρίμανσης στην προσωπικότητα και στη λειτουργικότητα του ατόμου που πέρα από την επίλυση του προβλήματος ή την ανακούφιση του συμπτώματος θα φέρει και βαθύτερες αλλαγές στον εσωτερικό του ψυχικό κόσμο.

​

Η ψυχαναλυτική τεχνική αναφέρεται βασικά στη μέθοδο των ελεύθερων συνειρμών (ο ασθενής εκφράζει όλες τις σκέψεις, φαντασίες επιθυμίες και αναμνήσεις χωρίς αυτολογοκρισία και  χωρίς να διακόπτεται άκαιρα από τον θεραπευτή), στην ανάλυση της μεταβίβασης (επανενεργοποίηση των παιδικών ασυνείδητων συγκρούσεων και προτύπων σχέσεων στην αναλυτική σχέση) και της αντιμεταβίβασης (συναισθηματική αντίδραση του αναλυτή και η δική του ψυχική ιστορία που ενεργοποιείται στη σχέση  με τον αναλυόμενο), στην παλινδρόμηση (χαλάρωση του αμυντικού συστήματος του ασθενή), και τέλος στην άρση των αντιστάσεων (ανάπτυξη άμυνας απέναντι στο άγχος και τον ψυχικό πόνο που εκφράζονται με ποικίλους τρόπους όπως σιωπή, καθυστέρηση ή αναβολή συνεδριών, αποφυγή θεμάτων, ασάφειες, κ.ά).

​

Ο ψυχαναλυτής ανταποκρίνεται στα λεγόμενα του αναλυόμενου με: Ενσυναίσθηση (λεκτική έκφραση στις σκέψεις και τα συναισθήματα του αναλυόμενου έχοντας μπει στη θέση του και έχοντας καταφέρει να περιέχει τα άγχη του), Διευκρίνιση (διευκρινιστικές ερωτήσεις και ανακεφαλαιωτικά σχόλια), Ερμηνεία (συνδέσεις του αναλυτή με το σύνολο των λεκτικών και μη εκδηλώσεων του αναλυόμενου), Αντιπαράθεση (επιμονή στην αντίσταση του αναλυόμενου να αντιμετωπίσει ένα συγκεκριμένο ζήτημα), και Ουδετερότητα (αποφυγή του αναλυτή να γίνει  επικριτικός ή κατευθυντικός).

 

​

Ι. Κλασσική ψυχανάλυση (Psychoanalysis)

 

Αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε από τον Sigmund Freud. Ως τεχνική διερεύνησης των ψυχικών διεργασιών, η ψυχανάλυση περιλαμβάνει κυρίως τη χρήση των ελεύθερων συνειρμών και την ανάλυση και ερμηνεία των ονείρων, των αντιστάσεων και της μεταβίβασης. Ο αναλυτής χρησιμοποιεί την ερμηνεία και τις διευκρινήσεις για να βοηθήσει τον ασθενή να επεξεργαστεί αναλυτικά και να επιλύσει τις συγκρούσεις που έχουν επηρεάσει τη ζωή του, συχνά ασυνείδητα.

​

Η κλασσική (ή παραδοσιακή) ψυχανάλυση ασκείται με 4-5 συνεδρίες την εβδομάδα. Ο θεραπευόμενος είναι ξαπλωμένος και ο ψυχαναλυτής κάθεται εκτός θέας του αναλυόμενου. Η αναλυτική διαδικασία κρατάει αρκετά χρόνια (4 ή και περισσότερα) και απευθύνεται σε ανθρώπους που ανήκουν στο φάσμα των νευρώσεων (αγχώδεις διαταραχές, δυσθυμία, σωματόμορφες διαταραχές, ήπιες διαταραχές προσωπικότητας). Ο ασθενής θα πρέπει να έχει ψυχολογική σκέψη και να μπορεί να ανεχθεί το στρες που κινητοποιείται από την ανάλυση χωρίς να παλινδρομεί σημαντικά, να παραφρονεί ή να γίνεται παρορμητικός.

 

​

ΙΙ.  Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία (Psychoanalytic psychotherapy)

​

Διακρίνουμε δύο είδη:

​

1) την εναισθητικά προσανατολισμένη ψυχοθεραπεία η οποία βασίζεται στις ίδιες αρχές και τεχνικές  με την κλασσική ψυχανάλυση αλλά είναι λιγότερο εντατική. Ο θεραπευτικός στόχος είναι όμοιος με εκείνον της ψυχανάλυσης, δηλαδή η λύση της ασυνείδητης ψυχολογικής σύγκρουσης, αλλά δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε πραγματικά ζητήματα της καθημερινότητας και μικρότερη στη μεταβίβαση.

​

Ασκείται 1-3 φορές την εβδομάδα και ο θεραπευόμενος κάθεται απέναντι από τον θεραπευτή ο οποίος είναι πιο ενεργητικός στη θεραπευτική διαδικασία και λιγότερο αδιαφανής. Η θεραπεία κρατάει κι εδώ αρκετά χρόνια (συνήθως όμως λιγότερα) και απευθύνεται σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων και πέραν του πεδίου της νεύρωσης (διαταραχές προσωπικότητας, σοβαρές καταθλίψεις, κ.ά.).

​

2) την υποστηρικτική ψυχοθεραπεία όπου το ουσιαστικό στοιχείο είναι η υποστήριξη και όχι η ανάπτυξη εναισθησίας. Μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια αν αυτό είναι επιθυμητό και απευθύνεται σε ασθενείς με ιδιαίτερα ευάλωτο εγώ, ιδιαίτερα με ψυχωσικούς ασθενείς. Είναι επίσης κατάλληλη και για ασθενείς σε κατάσταση κρίσης (π.χ. πένθος). Η στήριξη μπορεί να λάβει τη μορφή της ενθάρρυνσης, της συμβουλής, της υποβοήθησης στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, βελτίωσης του ελέγχου της πραγματικότητας και τέλος της οριοθέτησης.

​

Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία εξελίχθηκε από σημαντικές μορφές του ψυχαναλυτικού χώρου όπως οι:

 

 

 

 

 

 

 

Anna Freud,  Donald Winnicott,  Margaret Mahler,  Melani Klein,  Wilfred Bion,   Heinz Kohut,   John Bowlby, Otto Kernberg, και αρκετοί άλλοι. Όλοι τους έφεραν σημαντικές καινοτομίες στην ψυχαναλυτική θεωρία και τεχνική ενσωματώνοντάς τες στην Φροϋδική ψυχανάλυση, έτσι επεκτείνοντας και αναθεωρώντας τη σε θέματα που κυρίως αφορούν τις αντικειμενοτρόπες σχέσεις και την ψυχολογία του Εγώ.

​

Μεταξύ των σημαντικών συνεισφορών στην ψυχαναλυτική σκέψη σημειώθηκαν και σημαντικές διαφοροποιήσεις, γεγονός που οδήγησε σε ιδιαίτερες ψυχοθεραπείες, με πιο σημαντικές τις εξής:

​

• Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (Jungian Psychotherapy) - [Carl Jung]

 

Αναγνωρίζει ένα βαθύτερο «φυλετικό» ασυνείδητο με κληρονομικούς συμβολισμούς, αντιμετωπίζει τη νεύρωση σαν μια μάσκα (persona) που συγκαλύπτει το αυθεντικό πρόσωπο και αμφισβητεί τη παντοδυναμία της σεξουαλικότητας.

​

​

• Αντλεριανή Ψυχοθεραπεία (Adlerian Psychotherapy) - [Alfred Adler]

 

Δίνει έμφαση στην επιθετικότητα και στο λεγόμενο «σύμπλεγμα κατωτερότητας» που η νεύρωση επιχειρεί να αναπληρώσει. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει σε ένα νέο πρόγραμμα ζωής για τον ασθενή.

​

​

• Σωματική Ψυχοθεραπεία (Body Psychotherapy) - [Willhelm Reich)

 

Δίνει έμφαση στην πρώιμη ανάπτυξη του Χαρακτήρα με σκοπό την προστασία του ψυχισμού και τη διατήρηση μιας λειτουργικής ισορροπίας του ατόμου με το περιβάλλον, τόσο ως νοητική όσο και οργανισμική δομή με αντίστοιχη σωματική ανάπτυξη και μυϊκή θωράκιση. Στόχος της θεραπείας αποτελεί τόσο η επίγνωση του χαρακτήρα και η βελτίωσή του, όσο και η βελτίωση της σωματικής κατάστασης που επέρχεται με την αναλυτική δουλειά και με συγκεκριμένες νευρομυϊκές ασκήσεις.

​

​

• Σχεσιακή Ψυχοθεραπεία (Relational Psychotherapy) - [Jean Baker Miller]

​

Δίνει έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου και στη θεραπευτική σχέση που αναπτύσσεται.

​

​

• Λακανική Ψυχοθεραπεία (Lacanian psychotherapy) - [Jacques Lacan]

​

Αμφισβητεί γενικά τα εξελικτικά μοντέλα και προτείνει διαφορετική οργάνωση της προσωπικότητας.

​

​​

 

​

ΙΙΙ. Βραχείες ψυχοδυναμικές θεραπείες

 

Εξελίχθηκαν από τους Π. Σιφναίο, H. Davanloo, και D. Malan, μεταξύ άλλων. Ο στόχος της θεραπείας είναι κι εδώ η ανάπτυξη εναισθησίας στις υποκείμενες ψυχικές συγκρούσεις. Η θεραπεία χρησιμοποιεί εντονότερη αντιπαράθεση, καθώς ο θεραπευτής επεμβαίνει ενεργητικά κατευθύνοντας τους συνειρμούς και τις σκέψεις του ασθενούς σε περιοχές ψυχολογικής σύγκρουσης.

 

Οι βραχείες ψυχαναλυτικές θεραπείες ασκούνται 1 φορά την εβδομάδα και διαρκούν για 10 με 40 συνεδρίες. Η θεραπεία εστιάζεται στην επεξεργασία μιας κεντρικής σύγκρουσης ή μιας κρίσης που πυροδοτήθηκε από γεγονότα ζωής και απευθύνεται σε άτομα με συναισθηματική αντοχή και καλά οργανωμένο Εγώ, απουσία μείζονος ψυχοπαθολογίας και επαρκή ψυχολογική σκέψη.

​

Από πλευράς τεχνικής διακρίνονται τρεις βασικοί τύποι:

​

​

• Βραχεία αχγο-εκλυτική ψυχοθεραπεία - [Π. Σιφναίος]

​​

​

​​

• Εστιακή ψυχοθεραπεία – [D. Malan]

​​

​

​​

• Βραχεία ψυχοθεραπεία ψυχαναλυτικής έμπνευσης – [E. Gillieron]

​

​

Η διαφορά τους έγκειται στη στάση του θεραπευτή. Μπορεί να είναι πολύ ενεργητικός, να αντιμετωπίζει άμεσα τις αντιστάσεις εκλύοντας άγχος και να αναλύει λεπτομερώς την οιδιποδειακή προβληματική (Βραχεία αχγο-εκλυτική ψυχοθεραπεία), να διαμορφώνει μια ψυχοθεραπευτική εστία παρακάμπτοντας  τις ψυχικές συγκρούσεις που δεν έχουν σχέση με την κεντρική σύγκρουση που τέθηκε ως ζήτημα εξ αρχής (Εστιακή ψυχοθεραπεία), ή να ακολουθεί τις γενικές κατευθύνσεις της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας (Βραχεία ψυχοθεραπεία ψυχαναλυτικής έμπνευσης).