Σεξουαλική κακοποίηση: Το σπάσιμο της σιωπής
( Γιατί δεν το ανέφερα ? )
Πρόσφατα, στην Ελλάδα, δημοσιεύθηκε η καταγγελία μιας γνωστής αθλήτριας για βιασμό από υψηλόβαθμο στέλεχος της ομοσπονδίας στην οποία και η ίδια ανήκει. Η δικαιοσύνη παρενέβη αυταπάγγελτα αναλαμβάνοντας τη διερεύνηση του πιθανού αδικήματος. Πολύς κόσμος συμπαραστάθηκε στο θύμα της επίθεσης, αλλά και αρκετός προβληματίστηκε σχετικά με μια σημαντική λεπτομέρεια: το γεγονός ότι έγινε πριν 23 χρόνια! Πολύ ρώτησαν ‘Γιατί τώρα?’, ‘Γιατί δεν το ανέφερε πιο πριν?’
Η υπόθεση θυμίζει την περίπτωση της Dr. Ford στην Αμερική πριν 2 περίπου χρόνια, όταν έσπασε τη σιωπή της και κατηγόρησε τον δικαστή ανώτατου δικαστηρίου για σεξουαλική κακοποίηση, η οποία είχε συμβεί 36 χρόνια πριν. Η υπόθεση, σίγουρα μπορεί να μην «άλλαξε την Αμερική» όπως έγραψαν οι Times τότε, έριξε όμως περισσότερο φως σε μια άλλη πραγματικότητα, αυτή της σιωπής για το γεγονός, παρακινώντας δεκάδες θύματα στην πορεία να σπάσουν τη σιωπή τους.
Η εικόνα της σεξουαλικής κακοποίησης στην Αμερική είναι αρκετά τραγική: σύμφωνα με τα εθνικά στατιστικά στοιχεία τη χώρας, καθημερινά διαπράττεται 1 σεξουαλική κακοποίηση κάθε 73 δευτερόλεπτα, με το 90 % των θυμάτων να είναι γυναίκες και 10 % άνδρες. Με άλλα λόγια, σχεδόν 1 στις 5 γυναίκες έχουν, ή θα έχουν, πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης στη διάρκεια της ζωής τους. Οι περισσότερες από αυτές θα πέσουν θύματα είτε από τον σύντροφό τους (40,8%) είτε από κάποιον που ήδη γνωρίζουν (51.1%). Στο σύνολο, το 8 % των βιασμών θα συμβεί στο χώρο της εργασίας.
Στην Ευρώπη, τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας, 1 στις 20 γυναίκες άνω των 15 έχουν βιαστεί, ενώ 1 στις 10 έχει υποστεί κάποια μορφή σεξουαλικής βίας. Οι βόρειες χώρες φαίνεται (κι αυτό μπορεί να οφείλεται εν μέρει στην καλύτερη καταγραφή των περιστατικών), να κατέχουν την υψηλότερη θέση σε περιστατικά βιασμών. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, οι ετήσιοι βιασμοί ανά 100.000 κάτοικους είναι 71.05 στην Αγγλία, 64.06 στη Σουηδία, 55.63 στην Ισλανδία, 42.89 στη Νορβηγία, 32.64 στη Σκωτία, 29.42 στη Δανία, 21.14 στη Φιλανδία, και 21.13 στη Γαλλία. Η Ελλάδα βρίσκεται στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά, 1.44/100.000 κάτοικους.
Οι επιπτώσεις στη ζωή του θύματος είναι πολύ σοβαρές:
-
10 θύματα βιασμού στα 10 (94%) θα βιώσουν συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής για τις επόμενες 2 εβδομάδες.
-
3 στα 10 (30%) θα εξακολουθούν να τα βιώνουν για τους επόμενους 9 μήνες.
-
3 στα 10 (33%) θα σκεφτούν να αυτοκτονήσουν και 1 τελικά (13%) θα το επιχειρήσει.
-
Άγχος, κατάθλιψη, φόβος, θυμός, ντροπή και ενοχές θα είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα σε καθημερινή βάση για πολύ καιρό μετά το γεγονός, επηρεάζοντας τη ζωή των θυμάτων σημαντικά και σε όλα τα επίπεδα.
Παρόλη τη μεγάλη συχνότητα με την οποία συμβαίνει η σεξουαλική κακοποίηση παγκοσμίως, και την τεράστια απήχηση που έχει το γεγονός στη ζωή των θυμάτων, η καταγγελία του γεγονότος στις αρχές καθώς και η τελική απόδοση ευθυνών στον δράστη, παραμένουν σε πάρα πολύ χαμηλά επίπεδα. Για παράδειγμα στην Αμερική, από τα 10 θύματα βιασμού, μόνο τα 2 θα το αναφέρουν τελικά στην αστυνομία! Παρόμοιο ποσοστά βλέπει κανείς στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Στην Ελλάδα, μόνο 3 στα 10 θύματα θα το καταγγείλουν στις αρχές ! Γιατί ? Γιατί δεν το αναφέρουν ?
Την ερώτηση αυτή έκαναν στα θύματα της έρευνας στην Αμερική.
-
30% αυτών δεν μπόρεσαν να απαντήσουν,
-
20% είπαν επειδή φοβήθηκαν ότι θα τους εκδικηθεί ο θύτης,
-
15% είπαν ότι η αστυνομία δεν θα έκανε κάτι,
-
13% ότι ήταν κάτι προσωπικό και δεν ήθελαν να το κοινοποιήσουν,
-
8% ότι δεν ήταν κάτι σημαντικό, και
-
7% ότι δεν ήθελαν να προκαλέσουν προβλήματα στον θύτη.
-
Οι απαντήσεις αυτές συμπυκνώνουν τις πολλαπλές πτυχές ενός τεράστιου ζητήματος.
Σε πρώτο επίπεδο, έχουν να κάνουν με την ψυχολογική κατάσταση του θύματος το οποίο είναι φορτισμένο με ένα τεράστιο βάρος ενοχών και τύψεων σχετικά με την πράξη, ψάχνοντας μέσα του την πιθανή προσωπική ευθύνη που μπορεί να είχε είτε γιατί μπορεί να προκάλεσε το γεγονός, είτε γιατί δεν μπόρεσε να αντιδράσει αποτελεσματικά (συνθήκη που έχει περιγραφεί επιστημονικά ως τονική ακινησία, κατά την οποία το θύμα εισέρχεται σε κατάσταση προσωρινής παράλυσης). Ας μην ξεχνάμε ότι το 90% των βιαστών είναι άτομα γνωστά – και πολλές φορές οικεία - στο θύμα, κατέχουν πολλές φορές θέση εξουσίας και τις περισσότερες φορές το πρόσωπο του θύτη είναι ντυμένο με τις καλύτερες προθέσεις στην αρχή. Σημαντικοί επίσης παράγοντες για την αποσιώπηση του γεγονότος, είναι ο φόβος πως ο θύτης μπορεί να τους εκδικηθεί, καθώς επίσης και το ότι αν καταγγείλουν την πράξη θα πρέπει να υποστούν μια ταπεινωτική και εξευτελιστική διαδικασία εντός ενός δικαστηρίου. Η αποσιώπηση, ο φόβος και οι ενοχές, οδηγούν τις περισσότερες φορές σε συναισθηματική απομόνωση και απόσυρση, η οποία βυθίζει ακόμη περισσότερο το θύμα στην κοινωνική απομόνωση, και πολλές φορές εγκλωβισμένο σε έναν συνεχιζόμενο κύκλο βίας.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, οι απαντήσεις των θυμάτων αναδεικνύουν την αδυναμία του συστήματος να αποτρέψει και να τιμωρήσει τον ένοχο, στο βαθμό που το μεγαλύτερο μέρος των υποθέσεων καταρρίπτονται σε διάφορα στάδια της νομικής διαδικασίας και δεν οδηγούνται σε δίκη. Στην Αμερική, από τους 1000 δράστες, οι 230 θα αναφερθούν στην αστυνομία και μόνο οι 10 τελικά θα φθάσουν στο δικαστήριο. Από αυτούς, στους 5 θα ασκηθεί ποινή και μόνο οι 5 θα φυλακιστούν. Σημαντικό στοιχείο στη νομική διαδικασία, αποτελεί ο νομικός ορισμός του βιασμού, αντικείμενο πολύ πρόσφατης αναγνώρισης ως το ‘σεξ χωρίς συναίνεση’, κάτι που μόλις πέρυσι πολλά κράτη, μεταξύ τους και η Ελλάδα, μόλις νομιμοποίησαν (από τα 31 κράτη της Ευρώπης τα 19 ακόμη έχουν νόμους που ορίζουν το βιασμό με βάση τη βία, την απειλή βίας, τον εξαναγκασμό ή την αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού, και όχι ως το σεξ χωρίς συγκατάθεση).
Αυτό όμως που έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία όσον αφορά την απορία του γιατί τα θύματα δεν το αναφέρουν, έχει να κάνει με την γενικότερη κουλτούρα του βιασμού που επικρατεί μέχρι σήμερα, και η οποία χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα έμφυλα στερεότυπα τα οποία στιγματίζουν τελικά και κατηγορούν το θύμα επιρρίπτοντάς του ευθύνες για το γεγονός, αθωώνοντας έτσι τον δράστη. Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη έρευνα της Κομισιόν, όπου το 27 % των Ευρωπαίων πιστεύουν πως η επαφή χωρίς συναίνεση μπορεί να δικαιολογείται υπό ορισμένες συνθήκες (εάν το θύμα είναι μεθυσμένο ή υπό την επήρεια ναρκωτικών, όταν πηγαίνει εθελοντικά στο σπίτι με κάποιον, όταν φορά αποκαλυπτικά ρούχα, ή όταν δεν αντιστέκεται). Στην ίδια έρευνα επίσης, 1 στα 5 άτομα πιστεύουν ότι οι γυναίκες λένε συχνά ψέματα ή υπερβάλλουν ότι έχουν υποστεί βιασμό. Πόσο εύκολο είναι σε μια τέτοια κοινωνία όπου τα αντανακλαστικά της είναι έτοιμα να δικαιολογήσουν ή να αμφισβητήσουν τη βία που ταπεινώνει και εξευτελίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, να δείξουν το δάκτυλο πρώτα στο θύμα και μετά στο θύτη, να ορθωθεί η φωνή του αδικημένου ?
Δυστυχώς, η σεξουαλική κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει γύρω μας με μεγάλη συχνότητα και ανεπαρκή μέχρι σήμερα αντιμετώπιση. Η αδυναμία μας σε κοινωνικό και πολιτειακό επίπεδο να δούμε αντικειμενικά το ζήτημα πέρα από φυλετικά στερεότυπα, να βοηθήσουμε τα θύματα να μιλήσουν για αυτό που τους συνέβη και να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και απόδοσης δικαιοσύνης είναι δεδομένη. Τα νούμερα σε όλες τι έρευνες αυτό καταδεικνύουν. Ακόμη πιο πολύ όμως δείχνουν την τεράστια επιρροή που έχει η τραγική αυτή εμπειρία της σεξουαλικής κακοποίησης στα ίδια τα θύματα, αλλά και τους λόγους για τους οποίους, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα οδηγούν στο να σιωπήσουν.
Τους λόγους αυτούς, θα πουν με τον δικό τους τρόπο κάποιες και κάποιοι από τους δεκάδες ανθρώπους που μίλησαν κατά τη διάρκεια της καμπάνιας #ΓιατίΔενΤοΑνέφερα που ξεκίνησε πριν με αφορμή την περίπτωση της Dr. Ford πριν από δυο χρόνια, κι ακόμη συνεχίζεται…
«Την πρώτη φορά που συνέβη, ήμουνα 7. Το είπα στους πρώτους ενήλικες που βρήκα μπροστά μου. Είπαν: ‘Α, μα είναι ένας καλός κύριος, δεν θα εννοούσε αυτό’. Έτσι, όταν με βίασαν στα 15, το είπα μόνο στο ημερολόγιό μου. Όταν ένας ενήλικας το διάβασε, με κατηγόρησε ότι έκανα σεξ με μεγαλύτερο άντρα» (Ashley Judd, #WhyIDidntReport)
«Το έκανα… Δεν έκανε καμία σημασία... Με έδιωξαν, με υποτίμησαν και ακόμη με κατηγορούν» (Daryl Hannah, #WhyIDidntReport)
«Το ανέφερα αμέσως. Ο διευθυντής μου με ρώτησε τι έκανα και το προκάλεσα. Το είπα στη μητέρα μου 35 χρόνια αργότερα» (Daneen, #WhyIDidntReport)
«Ήμουνα 11. Το είπα στη μητέρα μου. Μου είπε να συγχωρέσω και να προσευχηθώ. Ο τύπος παρέμεινε ‘οικογενειακός φίλος’. Χρόνια αργότερα τα εγκατέλειψα όλα. 5 χρόνια μετά ήμουν εγκληματίας. Όχι ακριβώς αιτία και αποτέλεσμα, παρόλα αυτά αιτία. Η επιλογή ήταν οργή ή αυτολύπηση. Διάλεξα το πρώτο» (Michael Grant, #WhyIDidntReport)
«Δεν το έκανα γιατί ζύγισα τον πόνο και το τραύμα της επίθεσης με τον πόνο και το τραύμα του να πάω στο δικαστήριο με έναν δικηγόρο που θα κάνει κομμάτια κάθε πτυχή της σεξουαλικής μου ζωής για να δικαιολογήσει ότι το άξιζα. Το να αποφύγω την προσβολή και να προχωρήσω ήταν η λιγότερο τραυματική και πιο προστατευτική επιλογή» (unknown, #WhyIDidntReport)
Γιατί δεν το ανέφερα ? ... Μία φαινομενικά απλή ερώτηση… Με πολλές και δύσκολες απαντήσεις ! …
